Jak wybrać i ułożyć kostkę brukową?

Grubość i wielkość kostki

Przed przystąpieniem do realizacji planu zakupu kostki brukowej, najważniejsze jest odpowiednie dobranie grubości kostki w zależności od tego, jakie obciążenia będą na nią działały. Grubość kostki dobieramy pod kątem natężenia ruchu, jaki będzie się po niej odbywał. W miejscach, gdzie będzie ruch pieszy, np. alejki w ogrodzie, wystarczy zastosować kostkę o grubości 4 lub 6 cm. Na podjeździe albo wjeździe do garażu należy ułożyć kostkę o grubości minimum 6 cm. Jeśli jest przewidziany ruch samochodów ciężarowych, trzeba wybrać kostkę o grubości 8 cm lub więcej.

Wybierając wielkość kostki, należy wziąć pod uwagę nie tylko estetykę, ale również względy praktyczne. Jeśli układamy wąską alejkę, najlepiej wybrać małą kostkę o prostym wzorze, aby uniknąć jej docinania, a tym samym niepotrzebnego marnowania materiału.

Kształty i rodzaje kostki

Kształt i rodzaj dobieramy biorąc pod uwagę przeznaczenie powierzchni, na której kostka ma być ułożona. Jeśli ma być to wzornictwo nawiązujące kształtem do klasycznych bruków, nadające otoczeniu specyficznego i niepowtarzalnego charakteru, warto postawić na kostki z linii standard. W grupie tej występują zarówno drobne kostki typu Bruk Jurajski, stosowane na parkowe alejki czy przydomowe tarasy, jak również większe i masywniejsze kostki typu Stary Rynek, imitujące bruk klasyczny, nadające się na alejki, ścieżki, deptaki, place i chodniki. Jeśli nawierzchnia ma mieć ekskluzywny wygląd, można wybrać kostkę z serii exclusive. Dostępne są również kostki płukane, czyli imitujące naturalny kamień, ale pozbawione wad charakterystycznych dla kamienia, takich jak ograniczona różnorodność kształtów i kolorów.

Dla wielbicieli kolorowych kompozycji idealnym rozwiązaniem będą kostki melanż, również z serii exclusive, które inspirowane są barwami otaczającej nas natury (możliwość łączenia różnych kolorów, odcieni i kształtów). Kostka z serii exclusive dzięki zaawansowanej technologicznie obróbce, daje efekty np. uszlachetnionej wizualnie kostki antycznej. Kostka ta znajduje zastosowanie przy renowacji nawierzchni miejskich, objętych nadzorem konserwatora zabytków.

Najczęściej popełniane błędy przy układaniu nawierzchni z kostki to:

  • słaba podbudowa,
  • źle dobrany rodzaj kostki,
  • zbyt ciasne ułożenie kostki,
  • za cienka warstwa podsypki pod kostką,
  • źle wyprofilowana nawierzchnia (za duże lub za małe spadki),
  • układanie kostek bez mieszania z kilku palet jednocześnie,
  • zagęszczanie urządzeniami bez nakładki zabezpieczającej z tworzywa.

Instrukcja układania nawierzchni z kostki brukowej

  1. Grunt
    Projektowanie i wykonanie nawierzchni z kostki wibroprasowanej powinno być poprzedzone analizą geotechniczną podłoża gruntowego. Na jej podstawie należy wykonać projekt nawierzchni, szczególnie przy nawierzchniach obciążonych ruchem kołowym. Grunt podłoża powinien być niewysadzinowy, jednorodny i nośny oraz zabezpieczony przed nadmiernym zawilgoceniem i ujemnymi skutkami przemarzania.
  2. Podbudowa
    W zależności od obciążenia i właściwości podłoża, podbudowę pod kostkę tworzy warstwa nośna (konstrukcyjna) o grub. od 10 do 50 cm. Warstwy konstrukcyjne tworzą najczęściej mieszaniny żwiru i piasku lub klińca i piasku o stopniowanym uziarnieniu od 0 do 32 mm. Przy większych obciążeniach stosuje się podbudowy z chudego betonu, betonu cementowego 016/20-C25/30 (B20-B25), grunt lub kruszywa stabilizowanego cementem. Warstwę nośną zagęszcza się do momentu osiągnięcia założonej stateczności. Należy przewidzieć spadek terenu na wykonanej podbudowie po zagęszczeniu (zawibrowaniu) o wartości ok. 2,5%. Ważne – należy stosować się do zaleceń projektowych.Struktura podbudowy powinna być na tyle ścisła, aby podsypka piaskowa stosowana na kostkę nie mogła się w nią wcisnąć. Dla równomiernego rozścielenia podsypki piaskowej, podbudowa powinna być równa i o odpowiednim nachyleniu do założonego spadku powierzchni. Dopuszczalne odchyłki pionowe omówione zostały w punkcie 8. Nierówności podbudowy wpływają na zróżnicowanie grubości podsypki piaskowej. Po zagęszczeniu kostki wibratorem, na jej powierzchni mogą się w tym przypadku tworzyć wgłębienia.

    W każdym przypadku podbudowa powinna spełniać następujące wymagania:

    • nośność powinna być dostosowana do przenoszenia największych dopuszczalnych obciążeń ruchem, przewidywanych dla projektowanej nawierzchni zgodnie z wymaganiami zawartymi w tabeli poniżej,
    • poprawne położenie osi w planie oraz odpowiednio ukształtowana powierzchnia, zapewniają właściwe odwadnianie konstrukcji nawierzchni, zgodnie z dokumentacją projektową,
    • podbudowa z każdej strony musi być obramowana krawężnikami, obrzeżami lub dołożoną do innej nawierzchnią, pomiędzy którymi będzie układana warstwa ścieralna z kostki wibroprasowanej.
  3. Podsypka pod kostkę
    Na wykonanej podbudowie należy rozścielić warstwę podsypki o grubości 3-5 cm. Należy ją wykonać z jednego z materiałów: piasku, piasku i cementu, ze żwiru, klińca o uziarnieniu 2/5 mm, kruszywa hutniczego (frakcja 0-10 mm), którą następnie trzeba wyrównać na czysto łatą. Wyrównana w ten sposób podsypka powinna pozostać w stanie luźnym i nie powinna być zagęszczana, najeżdżana lub deptana. Podsypka pod bruk służy również do wyrównania różnic w wysokości o dopuszczalnych tolerancjach wymiarów powstających w procesie produkcji wibroprasowanej kostki brukowej. Dla uzyskania założonej wysokości powierzchni bruku, grubość podsypki powinna tę wysokość przewyższać o 1-2 cm.
  4. Układanie nawierzchni z kostki
    Przed przystąpieniem do układania kostki należy sprawdzić, czy dostarczona przez producenta kostka jest zgodna ze złożonym zamówieniem i dokumentem WZ oraz czy nie wykazuje uszkodzeń, wad itp. (w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy niezwłocznie poinformować dostawcę). Na przygotowaną powierzchnię układa się kostkę z zachowaniem odstępu między szczelinami 3-5 mm, poprzecznie do kierunku jazdy. Należy zwrócić uwagę na to, aby pierwszy rząd kostki został ułożony prostopadle. Następnie trzeba układać ją w sposób nie powodujący przesuwania rzędów kostki na podsypce. Stanowisko pracy powinno się znajdować na już ułożonej kostce, a dalsze układanie rozpoczyna się z tego miejsca. Nawet kostka o bocznych występach nie może być ściśle do siebie dociskana, aby umożliwić ew. konieczne wyrównanie linii bruku podczas układania.Ważne jest ustalenie dokładnej szerokości drogi przez uprzednie ułożenie pierwszego rzędu kostki. Dalej niezbędne jest zwrócenie uwagi na pożądany odstęp szczelin, dla nadania nawierzchni z bruku elastyczności. Ciasno ułożony bruk utworzy zbyt sztywną nawierzchnię, co może przy obciążeniu, zagęszczeniu, naprężeniach termicznych itp. doprowadzić do obłamywania krawędzi kostki. Przycinanie kostek nie powinno następować przy układaniu brzegowego rzędu bruku. Prawidłowo należy wówczas ułożyć wzdłuż rynny lub linii granicznej jeden rząd całych kostek i dopiero potem zaleca się układać kostki przycięte. Dla uniknięcia zróżnicowania odcieni kolorystycznych kostek na powierzchni bruku, także przy kostce w kolorze szarym cementowym, należy pobierać kostkę na przemian, z min. 4-5 różnych pakietów, jak to jest w zwyczaju przy wykonywaniu nawierzchni z klinkieru lub płyt ceramicznych oraz pobierać kostki rzędami pionowymi od góry do dołu pakietu, a nie kolejnymi warstwami poziomymi.
  5. Równanie linii
    Mniej więcej co 2 m należy sprawdzać za pomocą sznurka prawidłowość przebiegu linii spoin bruku. Jeżeli linie nie są równe, to trzeba położenie rzędów wyrównać. Należy również sprawdzić prostopadłość linii. Następnie spoiny wypełnić ostroziarnistym piaskiem naturalnym 0/2 mm, co uniemożliwi dalsze przesuwanie się rzędów kostek. Tak umocniona nawierzchnia może być poddana obciążeniom taczki transportowej.
  6. Zagęszczanie
    Po ułożeniu kostki, należy ją zagęszczać w taki sposób, aby nie ubijać, tylko powodować tzw. płynięcie podsypki. Dlatego zagęszczarka płytowa nie powinna poruszać się zbyt wolno, aby uniknąć nadmiernego ubijania w jednym miejscu (5000 obrotów/min). Zagęszczenie należy przeprowadzić w kierunku poprzecznym do ułożonej kostki do momentu osiągnięcia równej powierzchni.Płytę roboczą zagęszczarki przed rozpoczęciem pracy należy oczyścić. Płyta nie powinna być zniekształcona, gdyż może to spowodować uszkodzenie kostki. Nawierzchnia z kostki powinna być sucha i przed zagęszczeniem oczyszczona z resztek piasku. W ten sposób uniknie się miejscowego nacisku na kostkę. Walce nie nadają się do zagęszczania nawierzchni z kostki, gdyż naciskają na powierzchnię punktowo. Zbyt wąskie płyty robocze zagęszczarki należy zaopatrzyć w dodatkowe płyty boczne, poszerzające szerokość roboczą. Do kostki o wrażliwej powierzchni należy użyć nakładki z tworzywa, nałożonej od spodu na płytę roboczą (do tego celu nadają się także zagęszczarki wyposażone w gumowe rolki). Jeżeli kostka betonowa ma być układana na podbudowie z zaprawy, zagęszczenie musi się odbyć jeszcze przed rozpoczęciem procesu wiązania zaprawy – w zależności od temperatury otoczenia musi to nastąpić w granicach 1-3 godzin po zarobieniu zaprawy. Dopuszczalne tolerancje patrz punkt 8.
  7. Wypełnienie szczelin piaskiem
    Spoiny pomiędzy kostkami po zagęszczeniu należy wypełnić ostroziarnistym piaskiem o uziarnieniu 0/2 mm. Tylko całkowite wypełnienie wszystkich szczelin piaskiem zapewnia pełną nośność wykonanej nawierzchni. Dlatego też, zapiaskowanie szczelin należy po kilku dniach jeszcze kilkakrotnie powtórzyć. Zaleca się pozostawienie warstwy piasku na powierzchni jeszcze przez kilka tygodni, aby piasek mógł się tam stopniowo wsypać w szczeliny. Zagęszczona i wypełniona piaskiem w szczelinach nawierzchnia może być natychmiast używana.
  8. Dodatkowe wskazówki
    Po wykonaniu oś nawierzchni z kostki brukowej nie może być przesunięta w stosunku do osi projektowanej o więcej niż 2 cm. Analogiczne odchylenia wysokości warstwy ścieralnej od projektowanej rzędnej wysokości nie mogą przekroczyć 2 cm. Powierzchnia kostki winna być równa, tak aby po przyłożeniu łaty o dł. 4 m w dowolnym kierunku odchyłki nie przekraczały 8 mm. Warunkiem dobrego stanu nawierzchni jest odprowadzenie wód opadowych, dlatego zaleca się nachylenie nawierzchni od 2,5-4,0%. Przy założonym spadku np. 3% rzeczywisty spadek winien się zamykać w granicach 2,7% i 3,3% = 0,3%. Odchyłki szerokości nie powinny być większe niż 5 cm. Dopuszczalne odchylenie wysokości pomiędzy płaszczyznami sąsiadujących ze sobą elementów (kostek) w warstwie ścieralnej nie powinno przekraczać 2 mm dla elementów o powierzchni gładkiej i 5 mm dla elementów o powierzchni obrobionej, np. przez śrutowanie lub obijanie. Nawierzchnia koski położona obok urządzeń infrastruktury technicznej (np. studzienki, włazy) powinna wystawać 3-5 mm powyżej tych urządzeń oraz 3-10 mm powyżej korytek ściekowych.

    przeznaczenie nawierzchni kategoria ruchu/liczba pojazdów porównawczych o nacisku na oś 80 kN/oś/pas/24h wtórny moduł odkształcenia E2 [MPa]
    podłoża warstwy mrozo-ochronnej podbudowy
    chodniki, ścieżki rowerowe i ciągi pieszo-jezdne tylko wyjątkowo wykorzystywane przez samochody dostawcze i samochody oczyszczania R0/do 4 – – 80
    ulice osiedlowe, parkingi samochodów osobowych, na których okazjonalnie zatrzymują się samochody ciężarowe oraz rzadko używane przez samochody ciężarowe ulice i place R1/od 5-11 45 100 120
    ulice osiedlowe, strefy ruchu pieszego z ruchem dostawczym, stale użytkowane parkingi samochodów osobowych z nielicznym udziałem samochodów ciężarowych i autobusów R2/(12-35) 45 100 120
    ulice zbiorcze, strefy ruchu pieszego z ciężkim ruchem dostawczym, parkingi dla samochodów ciężarowych i autobusów oraz drogi przemysłowe R3/(36-100) 45 100 150

Uwagi dotyczące układania kostek bezfazowych:

  1. kostkę bezfazową należy układać stosując bezwzględnie zasadę pozostawiania spoin o szerokości min. 3-5 mm,
  2. obowiązkiem brukarza jest dopilnowanie, aby rozmiar fugi był zachowany,
  3. znajdujące się na kostce fabrycznie wykonane wypustki dystansowe nie zwalniają z obowiązku zachowania odpowiedniej szerokości fugi, zabezpieczającej krawędzie przed ekstremalnym obciążeniem i w efekcie ścinaniem krawędzi kostek,
  4. zagęszczanie wibratorem powinno być zawsze poprzedzone wypełnieniem szczelin piaskiem do 2/3 wysokości kostki,
  5. do zagęszczania należy używać wyłącznie zagęszczarki z nakładką zabezpieczającą z tworzywa, nałożoną od spodu na płytę roboczą.